Ed Atkins: Tussen realiteit en virtualiteit

Een bezoek aan de tentoonstelling Ed Atkins – Recent Ouija is een verwarrende, confronterende en ook frustrerende reis door het veelgelaagde videolandschap van de opkomende Britse digital art kunstenaar Ed Atkins (1982). Alles begint met de video Warm, Warm, Warm Spring Mouths (2013) die, op een monumentaal scherm geprojecteerd, een eerste indruk levert van Atkins’ digitale esthetiek. De esthetiek waarin CGI (computer- generated imagery) – dus de computer – als primair artistiek middel fungeert. De video bestaat uit abrupt wisselende sequenties, waarbij elke sequentie vergezeld is van verschillende geluidsfragmenten. Het ene moment hoor je esoterische of klassieke muziek, dan weer een robotachtige voice-over, dan weer een monoloog van een avatar die de protagonist van de video kan voorstellen. Dit langharige en naakte figuur dat uit een computerspel gevlucht lijkt te zijn, plaatst de beschouwer in een spanningsveld tussen identificatie en vervreemding. Het virtuele karakter vertoont met zijn hoesten en geeuwen menselijke trekken en doet met een koptelefoon in zijn oren denken aan het archetype van onze sociaal geïsoleerde maatschappij. Echter lijkt hij tegelijkertijd grotesk, misantropisch en vreemd. Niet alleen op grond van zijn digitale gestalte, maar ook vanwege zijn repetitieve ik- monoloog: in wisselende gemoedstoestanden en tempo’s herhaalt hij het refrein uit Gilberto Sorrentino’s gedicht The Morning Roundup (1971): “I don’t want to hear any news on the radio about the weather on the weekend. Talk about that. Once upon a time a couple of people were alive who were friends of mine.” Deze avatar lijkt op een zoekend, verloren en door weemoed gedreven karakter.

Met een gevoel van benauwdheid en verwarring zet de bezoeker zijn reis voort door Atkins wereld, op zoek naar een verklaring en inhoudelijke verbanden. Daarbij komt hij terecht bij de kern van de tentoonstelling, met als hoogtepunt de video Ribbons (2014). Over meerdere schermen verdeeld, confronteert Atkins de toeschouwer met verschillende parallel lopende verhaalstrengen. Het ene moment spelen de scènes zich af in een verlaten bar, dan weer in een ondefinieerbare witte ruimte. Centraal daarbij staat telkens het karakterfiguur Dave: een kaal geschoren en getatoeëerde avatar. In de loop van de video beleef je Dave melancholisch zingend en rokend in een bar of zie je hem drinken en plassen. Op bepaalde momenten staat op zijn voorhoofd in krakkemikkige letters ‘Bankrupt’ geschreven en zingt hij Randy Newman’s I think it’s going to rain today, andere momenten is zijn lichaam blanco en klinkt Bach’s Erbarme Dich. Ribbons eindigt op het punt dat Dave – alsof hij louter een opblaasbare pop was – ineen stort. Opnieuw laat Atkins de bezoeker in onwetendheid achter.

Met werken zoals Warm, Warm, Warm Mouths en Ribbons herinnert Atkins ons aan onszelf. Wij, die het digitale allang als geïntegreerd onderdeel van ons leven geaccepteerd hebben. Wij, die allang geen onderscheid meer kunnen maken tussen realiteit en virtualiteit. Wij, die steeds vaker de weg kwijt raken in de oneindig verschijnende dimensies van het digitale. Atkins brengt ons in de war, confronteert ons met een ondoordringbare chaos van wispelturige en wisselende beelden en laat ons vertwijfeld achter in zijn onsamenhangende en non-lineair aandoende verhaalstrengen.

Op deze unieke manier stimuleert Atkins ons tot existentiële en reflectieve denkprocessen over onze verhouding tot de digitale wereld. Welke invloed heeft het internet, deze virtuele parallelle wereld, op ons reële leven? Wat is de werkelijkheid en waar begint virtualiteit? Hoe moeten we tegenwoordig waarheid definiëren? Wat mogen wij geloven? Atkins levert ons noch klant-en-klare antwoorden, noch presenteert hij ons in zijn video’s een specifieke visie op de toekomst of oefent hij kritiek uit op onze tegenwoordige relatie tot het digitale. Met Ed Atkins – Recent Ouija slaagt Atkins erin om aan de hand van een unieke symbiose uit filosofische kwesties en digitale technologie onze ambivalente relatie tot virtualiteit ter discussie te stellen. [S]

door Frederike Sperling

Ed Atkins – Recent Ouija

Stedelijk Museum Amsterdam

21 februari – 31 mei 2015

21 april 2015