Prijswinnende recensie van Cilia Schoonhoven: Cinematografie uit 1969 vertaald naar het hedendaagse MoMa

Al een aantal jaren werkt Simulacrum samen met het vak Toegepaste Kunstgeschiedenis, een tweedejaars vak van de UvA-bachelor Kunstgeschiedenis. Bij dit vak leren studenten recensies schrijven van kunsttentoonstellingen en wij kozen dit jaar opnieuw de beste recensie uit de geselecteerde stukken. De beste recensie van dit jaar was van studente Cilia Schoonhoven met haar stuk: ‘Cinematografie uit 1969 vertaald naar het hedendaagse MoMa’, een recensie van de virtuele tentoonstelling Cinematic Illumination van Shuzo Azuchi Gulliver. De digitale expositie is tot op heden op de site van het MoMa te bekijken

Cinematografie uit 1969 vertaald naar het hedendaagse MoMA — recensie van Cinematic Illumination, Shuzo Azuchi Gulliver door Cilia Schoonhoven

Afb.1: Tokyo discotheque Killer Joe’s, 1968. Detail from the journal Shoten Kenchiku, special issue on nightclubs, November 1968. Photograph by Shuji Yamada, bron brochure Cinematic illumination

Het is warm, de muziek staat zo hard dat je jezelf niet meer kan horen denken en vermoeid van het dansen sta je een moment stil te midden van de deinende menigte. Tussen je wimpers door kijk je omhoog, waar 1500 verschillende afbeeldingen tegen de klok in om je heen draaien als een windhoos van beeld, kleur en geluid. Je bevindt je in het oog van de cinematische orkaan van Shuzo Azuchi Gulliver.  

In 1969 creëerde de Japanner Shuzo Azuchi Gulliver op 21-jarige leeftijd de projectie installatie genaamd Cinematic Illumination. Gulliver maakte het werk in opdracht van het Intermedia Arts Festival in Tokyo, waar de installatie tentoongesteld werd in discotheek Killer Joe’s [1]. Van augustus 2020 tot april 2021 was het werk te zien in het MoMA New York en tevens tot op heden online te bezoeken. Deze recensie is gebaseerd op een bezoek aan de digitale versie van de expositie. De  tentoonstelling van het MoMA, onderdeel van de serie Virtual Views, is informatief, helder en       meeslepend, ondanks het ontbreken van de cruciale live ervaring. 

Na een korte introductie van de kunstenaar en het kunstwerk wordt de bezoeker uitgenodigd het werk in 360 graden te bekijken. Als het volledige stappenplan op de website is opgevolgd, bevindt de toeschouwer zich in een draaiende bureaustoel van waaruit één klik op de knop de ervaringsopname van het kunstwerk toont [2]. De bezoeker hoort door diens eigen koptelefoon een nostalgische jaren ‘60 tune en waant zich in de installatie. Beelden van alledaagse bezigheden zoals wandelen en staan, grafisch design en materiaal uit tijdschriften worden geprojecteerd op de circulair opgehangen projectieschermen. De mogelijkheid om in alle richtingen vrij rond te kunnen kijken, maakt dat de bezoeker de installatie vanuit huis in extenso tot zich kan nemen. Ook de liefhebber van schriftelijk materiaal in de museumzaal wordt te vriend gehouden; de opname toont ter afsluiting de wandtekst [3]. Het bezichtigen van de 360° video is pas het begin van de online tentoonstelling. De Q&A opname, de magazine tekst, de brochure en de introductie video met een woord van de kunstenaar remplaceren succesvol het fysieke bezoek.

Afb.2: Installation view of the exhibition "Shuzo Azuchi Gulliver’s Cinematic Illumination", August 27, 2020–April 18, 2021. IN2447.8. Photograph by Robert Gerhardt, bron fotocollectie MoMA

Van nachtclub naar museum 

Onder invloed van grote culturele uitwisselingen met onder andere Amerika, is eind jaren ‘60 van de vorige eeuw, dit werk geconcipieerd in Japan. Kunstenaars waren op zoek naar hun eigen identiteit, en bewogen weg van de nieuw opgerichte kunstinstituten [4]. Iets wat zich bij Gulliver uitte in een experimentele benadering van film [5]. De originele tentoonstellingsruimte was dan ook niet een traditioneel museum, maar een underground nachtclub in Tokyo genaamd Killer Joe’s. Een plek waar kunstenaars elkaar ontmoetten, waar gedanst en gedronken werd en waar kunst, technologie, psychedelica en politiek samensmolten. Gulliver zocht simpelweg naar nieuwe manieren om film te tonen. Dit vloeide voort uit zijn conceptuele werkwijze met betrekking tot kunst, waarbij hij zijn kinderlijke blik utiliseerde [6]. Zijn uitspraak: “living is a joy... It’s delicious” [7] onderstreept deze zorgeloze houding. Dat zijn kunstwerk in een club kwam te hangen waar niet iedereen het werk op intellectuele wijze zou bestuderen, deed voor hem niet af aan de installatie. Bovendien trok een club als Killer Joe’s alternatief en progressief publiek dat ook, en misschien wel juist, in een wazige staat van zijn het werk aandachtig kon waarnemen. Ondanks dat de bezoeker niet specifiek voor het kunstwerk naar de club kwam, heeft iedereen het op individuele, onbevangen wijze kunnen beleven. De omgeving bood een dynamische ervaring die paste bij de innoverende houding van Gulliver.

Voor de tentoonstelling in het MoMA, waar de bezoeker wel initieel voor het kunstwerk komt, is een andere opzet gekozen. De organisatoren van de expositie, met aan het hoofd Sophie Cavoulacos en Peter Oleksik, hebben de gewaagde keuze gemaakt het werk in een totaal differente omgeving op te stellen. De Marie-Josée and Henry Kravis Studio, geopend in 2019 en bedoeld voor het tentoonstellen van werk met een bredere benadering tot bewegend beeld, is de ideale omgeving binnen het MoMA [8]. De zeldzaam tentoongestelde installatie van Gulliver is dus een hele natuurlijke keuze om de nieuwe zaal op de kaart te zetten. De kale, donkere ruimte creëert een ambiance die de verlichte beeldschermen van het werk in de hoofdrol stelt. Ondanks de totale contradictie met de oorspronkelijke omgeving vervult de ‘black cube’ zijn taak. Alleen de muziek en de discobal hoog aan het plafond verwijzen naar een eerdere tentoonstellingsopzet die totaal anders was dan de hedendaagse. Want hoewel deze ruimte visueel niet de authentieke sfeer biedt, wordt de oorspronkelijke omgeving wel gerespecteerd. In de Q&A met curator Cavoulacos en specialist Miwako Tezuka beschrijft Tezuka dat architectuur enorm belangrijk is voor een tentoonstelling omdat de ruimte veel sfeer en connotaties aan de tentoongestelde werken toevoegt [9]. Door de  prominente rol van de architectuur te onderkennen, is het in sommige gevallen waardevoller een omgeving vol eigenschappen weg te laten. Zo komt het kunstwerk optimaal tot zijn recht. Bovendien wordt een recreatie van de oorspronkelijke tentoonstellingsruimte, zeker als deze geen museumzaal betrof, al snel een slap aftreksel met een ‘Eftelingachtig’ karakter. De hybride en energieke ruimte uit 1969 kan met geen mogelijkheid exact gereconstrueerd worden en dus is een vertaling naar de institutionele omgeving gepast [10].

Door op deze manier van de oorspronkelijke tentoonstellingsruimte weg te bewegen hebben de curatoren een risico genomen. De historische context is volledig komen te vervallen en dat maakt dat de installatie niet zoals aanvankelijk kan worden ervaren. Curator Cavoulacos en conservator Peter Oleksik hebben desondanks laten zien dat het werk ook in een nieuwe context volledig tot zijn recht kan komen. Met een progressieve blik, die ze deelden met de kunstenaar zelf, zijn ze erin geslaagd het kunstwerk in de toekomst te plaatsen en de beleving sterk te concentreren. Het vermogen om met de kunstenaar samen te werken is hierbij uiterst waardevol gebleken. Cavoulacos en Oleksik hebben met de kunstenaar dialoog kunnen voeren over het historische kader en de invloed van moderne, technologische toepassingen op het werk. Door het originele, analoge beeldmateriaal van Gulliver te hanteren en onder zijn toezicht de verschillende moderne projectie methodes te analyseren, heeft het werk een hoge historische waarde behouden. Ook de keuze voor het continu afspelen van muziek uit de tijd dat het werk geconcipieerd is, plaatst het werk in een geabstraheerde, historische context [11]. Het risico dat de curatoren met deze totaal andere tentoonstellingsruimte namen, is door middel van de zorgvuldigheid tijdens het proces kundig geminimaliseerd. Het werk kan niet meer worden ervaren op gelijke wijze als in 1969, maar dat blijkt niet essentieel voor een optimale beleving. Ondanks dat de kunstenaar ten tijde van de productie van het werk juist van een steriele, geïnstitutionaliseerde ruimte weg bewoog, is er alles bijeengenomen goed aan gedaan voor deze nieuwe tentoonstellingsvorm te kiezen. De keuze wordt bovendien bekrachtigd door een uitspraak van Gulliver zelf: “Omdat het werk 50 jaar geleden gecreëerd is, is het goed om de betekenis te heroverwegen” [12]. 

Met een looptijd van 27 augustus 2020 tot 18 april 2021 heeft maar een kleine groep mensen het privilege gehad de tentoonstelling live te bezoeken, te wijten aan de Coronapandemie. Zonde, volgens Cavoulacos en Tezuka. Gulliver creëert met zijn werk een ruimte die het hele lichaam verbindt en aanspreekt. Het lichaam staat in interactie met de ruimte. Bezoekers willen kunnen dansen op de muziek en opgezogen worden door de grootte van de afbeeldingen die duizelingwekkend om je heen circuleren. Zonder het publiek is het werk niet compleet [13]. Deze ervaring wordt gemist door de online bezoeker. Maar ook de mensen die het werk wel ‘live’ hebben mogen ervaren zullen een gevoel van gemis, veroorzaakt door de Coronacrisis, niet kunnen onderdrukken. Dat de tentoonstelingscontext is veranderd van een bruisende club naar een sobere institutionele context vormt onbewust een betekenisvolle symbolisering van het verlies van het nachtleven tijdens de pandemie. Ondanks dat de curatoren zonder kennis van de aankomende pandemie zijn begonnen met het realiseren van de tentoonstelling, maakt de nieuwe tentoonstellingsopzet het werk extra relevant. De dubbele vertaalslag, niet alleen van club naar museum maar nog een tweede keer naar ieders eigen computerscherm, voegt een aangename actuele lading toe aan het werk. Gulliver zegt zelf dat het niet raadzaam is over dingen na te denken op een gefixeerde, hiërarchische manier. Hij wil de bezoeker uitnodigen om open te staan voor ontdekkingen en ervaringen [14]. Dus ook als dat betekent dat een kunstwerk of museum online moet worden bezocht.  

Daarbij komt dat een installatiekunstwerk als dat van Gulliver zonder kennis over de kunstenaar en de oorsprong van het werk misvat kan worden als een interactieve Instagram attractie. Met de grote hoeveelheid informatie die de online bezoeker binnen handbereik heeft, wordt dat voorkomen. De verzameling aan video- en tekstmateriaal zorgt ervoor dat wie de installatie digitaal aandoet, ondanks het gemis van de fysieke ervaring, een hoogwaardig ’bezoek’ aflegt. Echter, was deze informatie niet ook op zaal te zien. Dit is zonde, want de live expositie is zo in wezen incompleet. Voor de heropening zullen de curatoren de informatieverstrekking in de museumzaal zeker moeten heroverwegen, want beide edities behoren compleet te zijn ondanks het verschil in opzet. Binnen de huidige omstandigheden zijn de curatoren erin geslaagd een aangenaam en actueel online alternatief op te stellen voor de fysieke tentoonstelling. Daarbij heeft de online-versie de live-versie informatief overstegen.

Verlangen

Het MoMA is er met de (online) tentoonstelling Shuzo Azuchi Gulliver’s Cinematic Illumination in geslaagd twee bijzondere vertaalslagen te maken. Niet alleen is er met veel zorg een passende ruimte verzorgd om het werk in het museum in tentoon te stellen, ook hebben ze de vertaalslag naar het beeldscherm met goed gevolg weten te maken. Ondanks dat de live ervaring ongeëvenaard is, komt de informatie online beter over. De installatie zelf is in hoge resolutie te bezichtigen en het brede scala aan extra informatie ondersteunt het kunstwerk en benadrukt zijn waarde. Bij het verlaten van de website heeft de bezoeker echt het idee een tentoonstelling van hoge kwaliteit te hebben bezocht.

De ijverig geconstrueerde tentoonstelling heeft ook een keerzijde. Na het kennisnemen van de geschiedenis van het werk, deels verkondigd door de kunstenaar zelf, is ook precies duidelijk wat online mist. De mensen. Het publiek. Inclusief ellenbogen, figuren die zich net te enthousiast uitleven en huilende peuters. De leegte die het gebrek aan een fysiek bezoek achterliet, leek succesvol te zijn opgevuld met de ondersteunende informatie. Maar die blijkt uiteindelijk vooral gemis op te roepen. Je verlangt er naar in Killer Joe’s te staan, omhoog te kijken en je ongeïnformeerd af te vragen wie er verantwoordelijk is voor die orkaan van cinematografie. 

Noten

[1] ‘gulliver-brochure.pdf’, geraadpleegd 19 januari 2022, https://assets.moma.org/momaorg/shared/pdfs/docs/learn/gulliver-brochure.pdf?_ga=2.118544265.1697918296.1642513750-1432402796.1638896331.

[2] ‘Immerse Yourself in Cinematic Illumination | Magazine | MoMA’, The Museum of Modern Art, geraadpleegd 21 januari 2022, https://www.moma.org/magazine/articles/418.

[3] The Museum of Modern Art, Shuzo Azuchi Gulliver’s ‘Cinematic Illumination’ in 360, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=uJ6nJI34c7Y.

[4] The Museum of Modern Art, Shuzo Azuchi Gulliver | Live Q&A with Miwako Tezuka and Sophie Cavoulacos | VIRTUAL VIEWS, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=WOeJuzzY6ro; ‘Killer Joe’s: 1960s Japanese Expanded Cinema in Discotheques’, Pioneer Works, geraadpleegd 19 januari 2022, https://pioneerworks.org/broadcast/japanese-expanded-cinema-killer-joes.

[5] ‘Shuzo Azuchi Gulliver’s Cinematic Illumination | MoMA’, The Museum of Modern Art, geraadpleegd 19 januari 2022, https://www.moma.org/calendar/exhibitions/5205.

[6] The Museum of Modern Art, Shuzo Azuchi Gulliver | Live Q&A with Miwako Tezuka and Sophie Cavoulacos | VIRTUAL VIEWS.

[7] The Museum of Modern Art, Introducing Virtual Views: Shuzo Azuchi Gulliver, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=kS7x5KC-wq4.

[8] ‘Everything Is Illuminated: Shuzo Azuchi Gulliver’s Immersive Cinema | Magazine | MoMA’, The Museum of Modern Art, geraadpleegd 19 januari 2022, https://www.moma.org/magazine/articles/497; ‘moma_press-release_502161.pdf’, geraadpleegd 22 januari 2022, https://assets.moma.org/documents/moma_press-release_502161.pdf?_ga=2.112879812.1387749710.1642688201-1432402796.1638896331.

[9] The Museum of Modern Art, Shuzo Azuchi Gulliver | Live Q&A with Miwako Tezuka and Sophie Cavoulacos | VIRTUAL VIEWS.

[10] ‘Everything Is Illuminated’.

[11] ‘Immerse Yourself in Cinematic Illumination | Magazine | MoMA’.

[12] The Museum of Modern Art, Shuzo Azuchi Gulliver | Live Q&A with Miwako Tezuka and Sophie Cavoulacos | VIRTUAL VIEWS.

[13] The Museum of Modern Art.

[14] The Museum of Modern Art.

Bibliografie

The Museum of Modern Art. ‘Everything Is Illuminated: Shuzo Azuchi Gulliver’s Immersive Cinema | Magazine | MoMA’. Geraadpleegd 19 januari 2022. https://www.moma.org/magazine/articles/497.

‘gulliver-brochure.pdf’. Geraadpleegd 19 januari 2022. https://assets.moma.org/momaorg/shared/pdfs/docs/learn/gulliver-brochure.pdf?_ga=2.118544265.1697918296.1642513750-1432402796.1638896331.

The Museum of Modern Art. ‘Immerse Yourself in Cinematic Illumination | Magazine | MoMA’. Geraadpleegd 21 januari 2022. https://www.moma.org/magazine/articles/418.

Pioneer Works. ‘Killer Joe’s: 1960s Japanese Expanded Cinema in Discotheques’. Geraadpleegd 19 januari 2022. https://pioneerworks.org/broadcast/japanese-expanded-cinema-killer-joes.

‘moma_press-release_502161.pdf’. Geraadpleegd 22 januari 2022. https://assets.moma.org/documents/moma_press-release_502161.pdf?_ga=2.112879812.1387749710.1642688201-1432402796.1638896331.

The Museum of Modern Art. ‘Shuzo Azuchi Gulliver’s Cinematic Illumination | MoMA’. Geraadpleegd 19 januari 2022. https://www.moma.org/calendar/exhibitions/5205.

The Museum of Modern Art. Introducing Virtual Views: Shuzo Azuchi Gulliver, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=kS7x5KC-wq4.

———. Shuzo Azuchi Gulliver | Live Q&A with Miwako Tezuka and Sophie Cavoulacos | VIRTUAL VIEWS, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=WOeJuzzY6ro.

———. Shuzo Azuchi Gulliver’s ‘Cinematic Illumination’ in 360, 2020. https://www.youtube.com/watch?v=uJ6nJI34c7Y.

24 december 2022