Magnum Contact Sheets: Onthullende Fotografie in Foam Amsterdam

Foam Amsterdam presenteerde van 11 september tot 9 december 2015 Magnum Contact Sheets, een originele tentoonstelling waarin het internationale fotoagentschap Magnum voor de eerste keer de contactvellen van zijn gerenommeerde fotojournalisten liet zien. Voor de digitalisering van de fotografie maakten contactvellen deel uit van het fotografische werkproces. Zo laten deze stukken papier zowel mislukkingen, foutjes als toevalstreffers zien die tijdens een fotosessie zijn ontstaan. Met Magnum Contact Sheets onthulde Foam daarom niet alleen het geromantiseerde ontstaansproces van iconische foto’s, maar toonde het museum ook een belangrijke reconstructie van de geschiedenis van de fotojournalistiek.

De expositie begon met werken uit de periode 1930-1949, waarna er telkens foto’s per decennium te zien waren tot 2010. Alhoewel het chronologische tentoonstellingsconcept tegenwoordig wat gedateerd en fantasieloos aandoet, lijkt deze opstelling voor Magnum Contact Sheets gerechtvaardigd en logisch. Foam toonde in het begin de op analoge technieken steunende contactvellen van fotografen als Henri Cartier-Bresson, Robert Capa en George Rodger, (allemaal oprichters van Magnum) om vervolgens te besluiten met de digitale foto’s van Mikhael Subotzky, die op een computer werden getoond. Op deze manier heeft Foam de geschiedenis van de fotojournalistiek makkelijk traceerbaar gemaakt voor de bezoeker. Bovendien herinnerden de contactvellen met hun talloze pogingen en mislukkingen aan de amateuristische oorsprongen van de fotografie aan het begin van de 19e eeuw.

Daarnaast kende de tentoonstelling een aangename balans tussen serieuze, schokkende en amusante werken. Zo waren aan de ene kant bijvoorbeeld de contactvellen van Philippe Halsman (‘Dalí Atomicus’, 1948) te zien die urenlang geprobeerd heeft de kunstenaar Salvador Dalí op het ‘beslissende moment’ vast te leggen terwijl deze in de lucht sprong. Onder de mislukte foto’s waren commentaren te lezen als ’Dalí jumps too late’ of ‘Secretary gets into picture’ waardoor tevens het werkproces van Halsman tastbaar werd. De succesfoto heeft Halsman – zichtbaar opgelucht – met een dikke rode pen omcirkeld. Aan de andere kant waren er in Magnum Contact Sheets ook contactvellen te zien die tragische gebeurtenissen als oorlogen, begrafenissen en terreuraanslagen als 9/11 afbeeldden. Zo werden bijvoorbeeld Eli Reeds pogingen voor ‘Rwandese vluchtelingen’(1995) en Robert Capas talloze versies van ‘D-Day’(1944) gepresenteerd. Halfdode soldaten die zich over een strand in de Normandië slepen, werden vanuit verschillende perspectieven en onder diverse lichtcondities afgebeeld. De obsceniteit van deze vellen liet de bezoeker schrikken; fotografen als Capa leken zelfs in de meest precaire situaties esthetische keuzes boven het leed van anderen te hebben gesteld. Door dit soort foto’s te vertonen stimuleerde Magnum Contact Sheets de toeschouwer niet alleen om na te denken over de morele verantwoordelijkheid van het fotojournalistieke medium, maar ook om te reflecteren op fotografie als kunstdiscipline. In de context van de betwiste positie van fotografie als autonome kunstvorm lijkt zelfkritiek een sterke en moedige onderneming.

Bovendien droeg de tentoonstelling bij aan de genadeloze deconstructie en demystificatie van iconische beelden. Wereldberoemde en gehypete foto’s van de Cubaanse revolutionair Che Guevara met een sigaar in de mond of Malcolm X die nonchalant zijn nek vasthoudt, bleken uiteindelijk geromantiseerde en geënsceneerde beelden te zijn. Een goed voorbeeld hiervan was ook het contactvel van Peter Marlow die in 1981 bijna hopeloos geprobeerd heeft de toenmalige Britse minister-presidente Margareth Thatcher te portretteren. De ene keer had ze haar ogen dicht, de andere keer zag men haar wat onvoordelig donkere tanden of haar onderkin. Het zijn beelden die haar positie blijkbaar geen recht deden, aangezien de bekende rode cirkel uiteindelijk een strenge, vlekkeloze en oppermachtige Margareth Thatcher omlijnde.

Magnum Contact Sheets vermaakte, verbaasde en verontruste zijn bezoeker. De chronologische opbouw van de expositie vervulde niet alleen een historiserende functie, maar stimuleerde door de specifieke selectie foto’s ook om kritisch te reflecteren op fotografie en beeldvorming in het algemeen. Hoe authentiek is fotografie? In hoeverre is fotojournalistiek op morele gronden verdedigbaar? In hoeverre begint de manipulatie van de publieke opinie al bij de fotograaf? Vragen die tegenwoordig urgenter zijn dan ooit.

Magnum Contact Sheets

11 september 2015 – 9 december 2016

Foam Amsterdam

Door Frederike Sperling

4 januari 2016